Okugaba amagi

Okugaba amagi kukolebwa mutya?

Okugaba amagi kubaamu emirtendera egy’enjawulo. Okusooka, omusajja ayagala okugaba amagi alina okuyita mu kukeberwa okw’enjawulo okukakasa nti mulamu era talina ndwadde zonna eziyinza okusiigibwa mu magi. Oluvannyuma, omusajja agaba amagi mu ngeri ey’okwegatta n’omukazi. Amagi gano gakuumibwa mu ngeri ennungi okutuusa nga galondeddwa abagakozesa. Amagi gasobola okukozesebwa mu ngeri ez’enjawulo, nga okugateeka mu lubuto lw’omukazi ayagala okufuna omwana.

Lwaki abantu bagaba amagi?

Waliwo ensonga nnyingi lwaki abasajja basalawo okugaba amagi. Abamu bakikola lwa kisa, nga baagala okuyamba abantu abatalina busobozi kufuna baana. Abalala bakikola olw’ensimbi, kubanga waliwo ebifo ebimu ebiriyirira abantu abagaba amagi. Waliwo n’abo abakikola olw’okwagala okusiga ezzadde lyabwe, wadde nga tebakula na baana abo. Kyokka, ensonga zonna zino zirina okuba nga zikkirizibwa mu mateeka n’empisa z’eggwanga.

Ani asobola okugaba amagi?

Okugaba amagi tekukolebwa buli musajja. Waliwo obukwakkulizo bw’okugaba amagi obulina okutuukirizibwa. Abasajja abagaba amagi balina okuba:

• Nga baweza emyaka 18 okutuuka ku 40

• Nga balamu bulungi era tebalinaako ndwadde zonna ezisiigibwa

• Nga balina obuzaale obulungi era tebalinaako bya nsi byonna ebiyinza okuyisa mu magi

• Nga balina obuyigirize obusaanidde

• Nga tebakozesa mmere za ddagala lyonna

Obukwakkulizo buno busobola okukyuka okusinziira ku ggwanga n’ekifo ekikola okugaba amagi.

Bintu ki ebirungi n’ebibi mu kugaba amagi?

Okugaba amagi kulina ebirungi n’ebibi. Ebimu ku birungi mulimu:

• Okuyamba abantu abatalina busobozi kufuna baana

• Okufuna ensimbi mu bifo ebimu

• Okusiga ezzadde lyo mu ngeri ey’enjawulo

Ebimu ku bibi mulimu:

• Okuyita mu kukeberwa okungi n’okunyigirizibwa

• Obuzibu bw’empisa n’eddiini mu bantu abamu

• Obuzibu obw’okutegeera nti olina abaana abatomanyi

Amateeka agakwata ku kugaba amagi

Amateeka agakwata ku kugaba amagi gakyuka okusinziira ku ggwanga. Mu bifo ebimu, abaana abazaalibwa olw’okugaba amagi balina eddembe okumanya abazadde baabwe ab’obutonde nga bawezezza emyaka egigere. Mu bifo ebirala, okugaba amagi kukolebwa mu kyama, era abaana tebakkirizibwa kumanya bazadde baabwe ab’obutonde. Kirungi okunoonyereza ku mateeka g’eggwanga lyo nga tonnaba kusalawo kugaba magi.

Okugaba amagi kukwata kitya ku baana?

Okugaba amagi kuyinza okuba n’ebikwata ku baana abazaalibwa olw’enkola eno. Abaana abamu bayinza okwagala okumanya abazadde baabwe ab’obutonde, naye kino tekisoboka mu bifo ebimu. Abalala bayinza okuba n’obuzibu bw’okwemanya n’okwetegeera. Kyokka, okunoonyereza kulaga nti abaana abasinga abazaalibwa olw’okugaba amagi bakula bulungi era tebalinaako buzibu bwonna obw’enjawulo.

Okugaba amagi kuyamba abantu bangi okufuna abaana, naye kulina ebirungi n’ebibi ebilina okutegeerebwa obulungi. Kirungi okufuna okubudabudibwa okuva eri abasawo n’abakugu mu by’amateeka nga tonnaba kusalawo kugaba oba kukozesa magi agagabirwa.

---

Okumanya: Ebiwandiiko ebiri waggulu bikwata ku kumanya kwokka era tebirina kulowoozebwa nga amagezi ga basawo. Mwattu webuuze ku basawo abakugu okufuna okubudabudibwa n’obujjanjabi obukwata ku mbeera yo.