Amateeka g'Amaka
Ebirungi eby'okufuna amateeka g'amaka bisobola okuyamba abantu okufuna ennyumba zaabwe. Bino bye biyamba abantu okwewola ssente okuva mu bawanika n'amasomero amalala okusobola okugula ennyumba. Amateeka g'amaka gakola nga ekyuma ekikwatagana wakati w'omuguzi w'ennyumba n'omuwanika, nga gawa omukisa eri abantu okufuna ennyumba nga tebannaba kuba na ssente zonna ezimala. Wano tugenda kulaba engeri amateeka g'amaka gye gakola n'engeri gye gayinza okukuyamba okufuna ennyumba yo.
Amateeka g’amaka kyeki?
Amateeka g’amaka kitegeeza nti omuntu awola ssente okuva mu bbanka oba ekitongole ekirala eky’ebyensimbi okusobola okugula ennyumba. Omuntu oyo asuubizaamu okusasula ssente ezo mu biseera eby’enjawulo, bulijjo nga ayitamu emyaka mingi. Essente eziwolwa ziyamba okusasula omuwendo gw’ennyumba, ng’omuntu oyo asuubizaamu okusasula ssente ezo mu biseera eby’enjawulo ng’ayongera n’okusasula amagoba.
Engeri y’okufuna amateeka g’amaka
Okufuna amateeka g’amaka, olina okusooka okukola bino:
-
Laba embeera yo ey’ebyensimbi: Tegeera ssente z’ofuna buli mwezi, amabanja g’olina, n’ebintu ebirala ebikosa embeera yo ey’ebyensimbi.
-
Londa ekitongole ekiwa amateeka: Noonya ebitongole eby’enjawulo ebiwa amateeka g’amaka olabe ebyo ebikukwata obulungi.
-
Kola okusaba kwo: Jjuza foomu z’okusaba amateeka g’amaka ng’oteeka ebikwetaagisa byonna.
-
Lindirira okukakasibwa: Ekitongole kijja kusoma okusaba kwo ne kizuula oba oli mutuufu okufuna amateeka ago.
Ebika by’amateeka g’amaka ebiriwo
Waliwo ebika by’amateeka g’amaka eby’enjawulo, omuli:
-
Amateeka agasasulwa mu bbanga ddene: Gano gasasulwa mu myaka 15 okutuuka ku 30.
-
Amateeka ag’ebbanga eriggwaawo: Gano gasasulwa mu bbanga eriyinza okuba emyaka 5 okutuuka ku 10.
-
Amateeka agalina amagoba agakyuka: Amagoba ku mateeka gano gakyukakyuka okusinziira ku mbeera y’ebyensimbi mu ggwanga.
-
Amateeka agalina amagoba aganywevu: Amagoba ku mateeka gano tegakyuka mu bbanga lyonna ery’okusasula.
Ebyetaagisa okufuna amateeka g’amaka
Okusobola okufuna amateeka g’amaka, olina okutuukiriza ebintu ebimu, ng’omuli:
-
Okuba n’emyaka egimala: Bulijjo olina okuba n’emyaka 18 oba okusingawo.
-
Okuba n’ensimbi ezimala: Olina okulaga nti olina ensimbi ezimala okusasula amateeka buli mwezi.
-
Okubeera n’ebyembi ebirungi: Ebitongole ebiwa amateeka bijja kulaba oba oli mwesigwa mu kusasula amabanja.
-
Okuba n’omulimu ogunywevu: Kino kiyamba okulaga nti osobola okusasula amateeka mu bbanga ddene.
Emiganyulo n’obuzibu bw’amateeka g’amaka
Amateeka g’amaka galina emiganyulo n’obuzibu:
Emiganyulo:
-
Gakusobozesa okufuna ennyumba nga tolina ssente zonna ezimala.
-
Oyinza okufuna okukendezebwako omusolo ku magoba g’amateeka.
-
Okusasula amateeka kiyinza okukuyamba okuzimba ebyembi byo ebirungi.
Obuzibu:
-
Olina okusasula amagoba, ekikola ennyumba okuba ey’omuwendo ennyo mu bbanga ddene.
-
Oyinza okufiirwa ennyumba yo singa olemwa okusasula amateeka.
-
Waliwo ensasaanya endala ng’ensimbi ez’okutandika n’ez’okukuuma ennyumba.
Ekitongole | Ekika ky’amateeka | Amagoba | Ensasaanya y’okutandika |
---|---|---|---|
Stanbic Bank | Amateeka agasasulwa mu bbanga ddene | 18% buli mwaka | 2% y’omuwendo gw’ennyumba |
Centenary Bank | Amateeka ag’ebbanga eriggwaawo | 20% buli mwaka | 1.5% y’omuwendo gw’ennyumba |
Housing Finance Bank | Amateeka agalina amagoba agakyuka | 16-22% buli mwaka | 2.5% y’omuwendo gw’ennyumba |
Emiwendo, amagoba, oba ebigero by’ensasaanya ebiri mu lupapula luno bisinziira ku bikwata ebisinga okuba ebituufu naye biyinza okukyuka mu biseera eby’omu maaso. Kirungi okunoonyereza obulungi ng’tonnakolera ku kusalawo kwonna okukwata ku by’ensimbi.
Okufuna amateeka g’amaka kiyinza okuba eky’omugaso nnyo eri abantu abangi abagala okufuna ennyumba zaabwe. Wabula, kikulu okutegeera obulungi engeri amateeka gano gye gakola, ebyetaagisa, n’emiganyulo n’obuzibu obuyinza okugabeeramu. Ng’olina okumanya kuno, osobola okusalawo obulungi oba amateeka g’amaka ge gasingira ddala okukutuukira oba nedda, era n’engeri y’okugafuna singa osalawo okugenda mu maaso nabyo.